مدرسه علميه الزهراء شهداد كرمان

در جهان امروز موضوع تربيت اطفال يكي از اساسي ترين مسائل اجتماعي و از اركان مهم سعادت بشر است . دانشمندان درباره كودك از نظر رواني و تربيتي مطالعات عميقي كرده و كتاب هاي بسياري در اين موضوع نوشته اند . كشورهاي بزرگ به منظور پرورش صحيح جسم و جان كودك، سازمان هاي عظيمي به وجود آورده و اطفال را از هر جهت تحت مراقبت علمي و عملي قرار داده اند . در چهارده قرن قبل، در روزگار تيره جهل و ناداني بشر، در دنياي عقب افتاده حجاز، پيشواي گرامي اسلام به ارزش و اهميت پرورش كودك توجه كامل داشته و در اين باره تعاليم لازم را به پيروان خود آموخته است .

اسلام درباره اصل ازدواج و شرايط زن و شوهر از نظر پاكي نسل و همچنين درباره شير دادن و پرورش جسم و جان كودك قدم به قدم وظايف مردم را بيان فرموده است . بسياري از نكات و دقايق رواني و تربيتي است كه در برنامه پرورش كودك، دانشمندان امروز جهان در كتاب هاي علمي خود آورده اند و اولياي اسلام نيز در قرون گذشته به آن ها تصريح نموده اند و در اخبار مذهبي آمده است .

دوران كودكي از نظر پي ريزي اساس زندگي اهميت فوق العاده دارد . تربيت هاي صحيح يا فاسد اطفال سرچشمه مهم نيك و بدهاي دوران عمر است . آدمي در طول ايام حيات خود بر طبق خلقيات خويش عمل مي كند و اساس خلق و خوي آدمي در ايام كودكي ساخته مي شود . قرآن شريف مي فرمايد: «قل كل يعمل علي شاكلته (1) » ; «بگو: هركس بر حسب ساختار [رواني و بدني] خود عمل مي كند .» اعمال و افعال هر انساني بر وفق شاكله اوست . به عبارت روشن تر، كارهاي هر انساني مطابق خلق و خوي و طبيعت او خواهد بود . و شاكله انسان در دوران كودكي پي ريزي مي شود .

راه هاي پرورش شخصيت در كودكان ايجاد شخصيت در كودك، يكي از فصول اساسي تربيت است . براي اين كه اطفال مستقل و متكي به نفس بار آيند و دچار فرومايگي و زبوني نشوند، لازم است پدران و مادران از دوران اول كودكي به اين امر مهم متوجه باشند و با رفتار و گفتار خويش شخصيت را در فرزندان پرورش دهند . با آنان طوري رفتار نمايند كه كودكان استقلال خود را باور كنند و خويشتن را عضو حقيقي خانواده بدانند .

اينك برخي از راه هاي پرورش شخصيت در كودكان را مورد بررسي قرار مي دهيم: 

1- احترام به كودك وخودداري از توهين يكي از بهترين و طبيعي ترين راه هاي احياي شخصيت در اطفال، احترام به كودك و خودداري از توهين و تحقير كودك است . پي ريزي شخصيت كودك خيلي زود شروع مي شود . از همان هفته هاي اول ولادت، اوقات شيرخوارگي، ايامي كه طفل در گهواره زندگي مي كند، احساسات رواني اش آغاز مي گردد . موقعي كه كودك حرفي نمي زند، قدرت راه رفتن ندارد، نمي تواند با انگشت هاي ناتوان خود چيزي را بگيرد، و خلاصه مانند پاره گوشت متحركي در گوشه اي افتاده است، تندي و خشونت، مهر و نوازش، در روح او اثر مي گذارد و نتايج مطبوع يا نامطبوع اعمال ديگران در وي منعكس مي شود . پدر و مادر بايد از همان زمان متوجه كودك باشند و در راه پرورش روان و احياي شخصيت وي به وظايف تربيتي خويش عمل كنند .

پيغمبر گرامي اسلام علاوه بر آنچه درباره پرورش كودكان و احياي شخصيت آنان به پيروان خويش توصيه فرمود، تمام نكات و دقايق لازم را درباره فرزندان خود عملا به كار بست و آنان را افرادي با شخصيت و شايسته بار آورد . پيغمبر اسلام از اوايل ولادت تا دوران از شير گرفتن و سال هاي بالاتر همواره مراقب كودكان خويش بود و قدم به قدم آنان را در راه پرورش هاي رواني و فضايل انساني رهبري مي فرمود و هر زمان به تناسب درجه تكامل روحي به آن ها تكريم و احترام مي كرد . مهم تر آن كه توجه پرارج و ارزنده آن حضرت تنها در تربيت فرزندان خود نبود، بلكه به پرورش كودكان مردم هم عنايت مخصوص داشت .

در واقع پيشواي عزيز اسلام براي كودكان مسلمين هم مربي عالي قدر و پدر مهرباني بود و تا آن جا كه مي توانست در احياي شخصيت و تعالي رواني آن ها نيز كوشش مي كرد . براي نمونه چند مورد از رفتار آن حضرت درباره كودكان خود و همچنين فرزندان مردم بيان مي شود:

الف - ام الفضل همسر عباس بن عبدالمطلب دايه حضرت حسين عليه السلام مي گويد: روزي رسول اكرم، حسين را كه در آن موقع شيرخوار بود از من گرفت و در آغوش كشيد . كودك لباس پيغمبر را تر كرد . من طفل را چنان به شدت از پيغمبر جدا كردم كه گريان شد . حضرت به من فرمود: «مهلا يا ام الفضل ان هذه الاراقة الماء يطهرها فاي شي ء يزيل هذالغبار عن قلب الحسين عليه السلام (2) ; ام الفضل! آرام، تري [لباس مرا] آب تطهير مي كند، ولي چه چيز مي تواند غبار [كدورت و رنجش ] را از قلب [فرزندم] حسين برطرف نمايد .»

كودك شيرخوار با تمام ناتواني جسم و جان، مهر و محبت را مي فهمد . تندي و خشونت را درك مي كند، از مهرباني لذت مي برد و از خشونت آزرده خاطر مي گردد . تيرگي هايي كه از تندي و تعرض مربي در روان كودك پديد مي آيد اثر نامطلوبي در باطن او مي گذارد و باعث تحقير شخصيتش مي شود . برطرف كردن اين حالت رواني بسيار مشكل است . نبي اكرم صلي الله عليه و آله به پرستار حضرت حسين عليه السلام مي فرمايد: لباس مرا آب تطهير مي كند، ولي چه چيز مي تواند غبار كدورت و عقده حقارت را از قلب فرزندم برطرف كند .

ب - «و كان صلي الله عليه و آله يؤتي بالصبي الصغير ليدعوله بالبركة او ليسميه . فياخذه فيضعه في حجره تكرمة لاهله . فربما بال الصبي عليه فيصيح بعض من رآه حين بال فيقول صلي الله عليه و آله: لاتزرموا بالصبي، فيدعه حتي يقضي بوله، ثم يفرغ من دعائه او تسميته، فيبلغ سرور اهله فيه و لايرون انه يتاذي ببول صبيهم فاذا انصرفوا غسل ثوبه (3) ; طفل صغيري براي دعا يانامگذاري به حضور پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله آورده مي شد . حضرت براي احترام كسانش او را [با آغوش باز ] مي گرفت و در دامن خود مي گذارد . گاهي طفل در دامن پيغمبر بول مي كرد . كساني كه ناظر بودند، به روي كودك صيحه مي زدند، (تندي مي كردند، تا او را از ادرار باز دارند) . نبي اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمود: با تندي و خشونت از ادرار كودك جلوگيري نكنيد . سپس طفل را آزاد مي گذارد تا ادرار كند . سپس از دعا يانامگذاري او فارغ مي شد و اولياي طفل خوشحال مي شدند و كمترين آزردگي در پيغمبر از ادرار كودكشان احساس نمي كردند . موقعي كه كسان طفل مي رفتند پيغمبر لباس خود را تطهير مي كرد .»

در اين حديث سه نكته مورد توجه است:

اول: رسول اكرم در احترام و تكريم مسلمين از تمام طرق و وسايل استفاده مي كرد، از آن جمله كودكان شيرخوار مردم را باگرمي و رغبت بسيار در آغوش مي گرفت و به آن ها ابراز ملاطفت مي فرمود . يك هدف پيغمبر از اين عمل چنان كه در متن حديث تصريح شده: «تكرمة لاهله; تكريم و احترام به اولياي طفل » بود .

دوم: كودك روي احتياج طبيعي و انجام يك عمل فطري ادرار مي كند و در اين كار متوجه نيك و بد اجتماع نيست . رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: «با تندي و خشونت از ادرار كودك جلوگيري نكنيد، او را آزاد بگذاريد ادرار كند .» بدون ترديد به كودك تندي كردن و او را به امساك باقيمانده ادرار واداشتن، منافي با حفظ بهداشت و سلامت طفل است .

سوم: تندي پدران و مادران باعث تحقير كودك و مايه رنجش و آزردگي خاطر اوست . شكست هاي رواني طفل نتايج نامطلوبي در طول زندگي او به بار مي آورد . كساني كه به پرورش صحيح فرزندان خود علاقه دارند بايد ضمير باطن كودك را از غبار تاثر و رنجش خاطر محفوظ نگاهدارند .     

ادامه دارد لطفا ادامه را در قسمت های بعد پیگیری کنید.

1-اسراء86     2-هدیه الاحباب ص176       بحار ج 6ص153