مدرسه علميه الزهراء شهداد كرمان

در جهان امروز موضوع تربيت اطفال يكي از اساسي ترين مسائل اجتماعي و از اركان مهم سعادت بشر است . دانشمندان درباره كودك از نظر رواني و تربيتي مطالعات عميقي كرده و كتاب هاي بسياري در اين موضوع نوشته اند . كشورهاي بزرگ به منظور پرورش صحيح جسم و جان كودك، سازمان هاي عظيمي به وجود آورده و اطفال را از هر جهت تحت مراقبت علمي و عملي قرار داده اند . در چهارده قرن قبل، در روزگار تيره جهل و ناداني بشر، در دنياي عقب افتاده حجاز، پيشواي گرامي اسلام به ارزش و اهميت پرورش كودك توجه كامل داشته و در اين باره تعاليم لازم را به پيروان خود آموخته است .

اسلام درباره اصل ازدواج و شرايط زن و شوهر از نظر پاكي نسل و همچنين درباره شير دادن و پرورش جسم و جان كودك قدم به قدم وظايف مردم را بيان فرموده است . بسياري از نكات و دقايق رواني و تربيتي است كه در برنامه پرورش كودك، دانشمندان امروز جهان در كتاب هاي علمي خود آورده اند و اولياي اسلام نيز در قرون گذشته به آن ها تصريح نموده اند و در اخبار مذهبي آمده است .

دوران كودكي از نظر پي ريزي اساس زندگي اهميت فوق العاده دارد . تربيت هاي صحيح يا فاسد اطفال سرچشمه مهم نيك و بدهاي دوران عمر است . آدمي در طول ايام حيات خود بر طبق خلقيات خويش عمل مي كند و اساس خلق و خوي آدمي در ايام كودكي ساخته مي شود . قرآن شريف مي فرمايد: «قل كل يعمل علي شاكلته (1) » ; «بگو: هركس بر حسب ساختار [رواني و بدني] خود عمل مي كند .» اعمال و افعال هر انساني بر وفق شاكله اوست . به عبارت روشن تر، كارهاي هر انساني مطابق خلق و خوي و طبيعت او خواهد بود . و شاكله انسان در دوران كودكي پي ريزي مي شود .

راه هاي پرورش شخصيت در كودكان ايجاد شخصيت در كودك، يكي از فصول اساسي تربيت است . براي اين كه اطفال مستقل و متكي به نفس بار آيند و دچار فرومايگي و زبوني نشوند، لازم است پدران و مادران از دوران اول كودكي به اين امر مهم متوجه باشند و با رفتار و گفتار خويش شخصيت را در فرزندان پرورش دهند . با آنان طوري رفتار نمايند كه كودكان استقلال خود را باور كنند و خويشتن را عضو حقيقي خانواده بدانند .

اينك برخي از راه هاي پرورش شخصيت در كودكان را مورد بررسي قرار مي دهيم: 

1- احترام به كودك وخودداري از توهين يكي از بهترين و طبيعي ترين راه هاي احياي شخصيت در اطفال، احترام به كودك و خودداري از توهين و تحقير كودك است . پي ريزي شخصيت كودك خيلي زود شروع مي شود . از همان هفته هاي اول ولادت، اوقات شيرخوارگي، ايامي كه طفل در گهواره زندگي مي كند، احساسات رواني اش آغاز مي گردد . موقعي كه كودك حرفي نمي زند، قدرت راه رفتن ندارد، نمي تواند با انگشت هاي ناتوان خود چيزي را بگيرد، و خلاصه مانند پاره گوشت متحركي در گوشه اي افتاده است، تندي و خشونت، مهر و نوازش، در روح او اثر مي گذارد و نتايج مطبوع يا نامطبوع اعمال ديگران در وي منعكس مي شود . پدر و مادر بايد از همان زمان متوجه كودك باشند و در راه پرورش روان و احياي شخصيت وي به وظايف تربيتي خويش عمل كنند .

پيغمبر گرامي اسلام علاوه بر آنچه درباره پرورش كودكان و احياي شخصيت آنان به پيروان خويش توصيه فرمود، تمام نكات و دقايق لازم را درباره فرزندان خود عملا به كار بست و آنان را افرادي با شخصيت و شايسته بار آورد . پيغمبر اسلام از اوايل ولادت تا دوران از شير گرفتن و سال هاي بالاتر همواره مراقب كودكان خويش بود و قدم به قدم آنان را در راه پرورش هاي رواني و فضايل انساني رهبري مي فرمود و هر زمان به تناسب درجه تكامل روحي به آن ها تكريم و احترام مي كرد . مهم تر آن كه توجه پرارج و ارزنده آن حضرت تنها در تربيت فرزندان خود نبود، بلكه به پرورش كودكان مردم هم عنايت مخصوص داشت .

در واقع پيشواي عزيز اسلام براي كودكان مسلمين هم مربي عالي قدر و پدر مهرباني بود و تا آن جا كه مي توانست در احياي شخصيت و تعالي رواني آن ها نيز كوشش مي كرد . براي نمونه چند مورد از رفتار آن حضرت درباره كودكان خود و همچنين فرزندان مردم بيان مي شود:

الف - ام الفضل همسر عباس بن عبدالمطلب دايه حضرت حسين عليه السلام مي گويد: روزي رسول اكرم، حسين را كه در آن موقع شيرخوار بود از من گرفت و در آغوش كشيد . كودك لباس پيغمبر را تر كرد . من طفل را چنان به شدت از پيغمبر جدا كردم كه گريان شد . حضرت به من فرمود: «مهلا يا ام الفضل ان هذه الاراقة الماء يطهرها فاي شي ء يزيل هذالغبار عن قلب الحسين عليه السلام (2) ; ام الفضل! آرام، تري [لباس مرا] آب تطهير مي كند، ولي چه چيز مي تواند غبار [كدورت و رنجش ] را از قلب [فرزندم] حسين برطرف نمايد .»

كودك شيرخوار با تمام ناتواني جسم و جان، مهر و محبت را مي فهمد . تندي و خشونت را درك مي كند، از مهرباني لذت مي برد و از خشونت آزرده خاطر مي گردد . تيرگي هايي كه از تندي و تعرض مربي در روان كودك پديد مي آيد اثر نامطلوبي در باطن او مي گذارد و باعث تحقير شخصيتش مي شود . برطرف كردن اين حالت رواني بسيار مشكل است . نبي اكرم صلي الله عليه و آله به پرستار حضرت حسين عليه السلام مي فرمايد: لباس مرا آب تطهير مي كند، ولي چه چيز مي تواند غبار كدورت و عقده حقارت را از قلب فرزندم برطرف كند .

ب - «و كان صلي الله عليه و آله يؤتي بالصبي الصغير ليدعوله بالبركة او ليسميه . فياخذه فيضعه في حجره تكرمة لاهله . فربما بال الصبي عليه فيصيح بعض من رآه حين بال فيقول صلي الله عليه و آله: لاتزرموا بالصبي، فيدعه حتي يقضي بوله، ثم يفرغ من دعائه او تسميته، فيبلغ سرور اهله فيه و لايرون انه يتاذي ببول صبيهم فاذا انصرفوا غسل ثوبه (3) ; طفل صغيري براي دعا يانامگذاري به حضور پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله آورده مي شد . حضرت براي احترام كسانش او را [با آغوش باز ] مي گرفت و در دامن خود مي گذارد . گاهي طفل در دامن پيغمبر بول مي كرد . كساني كه ناظر بودند، به روي كودك صيحه مي زدند، (تندي مي كردند، تا او را از ادرار باز دارند) . نبي اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمود: با تندي و خشونت از ادرار كودك جلوگيري نكنيد . سپس طفل را آزاد مي گذارد تا ادرار كند . سپس از دعا يانامگذاري او فارغ مي شد و اولياي طفل خوشحال مي شدند و كمترين آزردگي در پيغمبر از ادرار كودكشان احساس نمي كردند . موقعي كه كسان طفل مي رفتند پيغمبر لباس خود را تطهير مي كرد .»

در اين حديث سه نكته مورد توجه است:

اول: رسول اكرم در احترام و تكريم مسلمين از تمام طرق و وسايل استفاده مي كرد، از آن جمله كودكان شيرخوار مردم را باگرمي و رغبت بسيار در آغوش مي گرفت و به آن ها ابراز ملاطفت مي فرمود . يك هدف پيغمبر از اين عمل چنان كه در متن حديث تصريح شده: «تكرمة لاهله; تكريم و احترام به اولياي طفل » بود .

دوم: كودك روي احتياج طبيعي و انجام يك عمل فطري ادرار مي كند و در اين كار متوجه نيك و بد اجتماع نيست . رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: «با تندي و خشونت از ادرار كودك جلوگيري نكنيد، او را آزاد بگذاريد ادرار كند .» بدون ترديد به كودك تندي كردن و او را به امساك باقيمانده ادرار واداشتن، منافي با حفظ بهداشت و سلامت طفل است .

سوم: تندي پدران و مادران باعث تحقير كودك و مايه رنجش و آزردگي خاطر اوست . شكست هاي رواني طفل نتايج نامطلوبي در طول زندگي او به بار مي آورد . كساني كه به پرورش صحيح فرزندان خود علاقه دارند بايد ضمير باطن كودك را از غبار تاثر و رنجش خاطر محفوظ نگاهدارند .     

ادامه دارد لطفا ادامه را در قسمت های بعد پیگیری کنید.

1-اسراء86     2-هدیه الاحباب ص176       بحار ج 6ص153

علامه طباطبايي از مرحوم قاضي نقل مي كند كه روزي همراه با سيد مرتضي كشميري (از اوتاد و زهّاد معروف وقت كه داراي حالات و مقامات و مكاشفات بوده) براي زيارت مرقد حضرت اباعبدالله از نجف به كربلاي معلا آمديم و در يكي از حجرات مدرسه بازار بين الحرمين ساكن شديم.

روزي سيد مرتضي جلو و من از پشت سر ايشان به سمت حجره مي رفتيم، ديديم درِ حجره مقفّل (قفل شده) است. مرحوم كشميري نظري به من كردند و گفتند: مي گويند هر كس نام مادر حضرت موسي عليه السلام را بر قفل بسته ببرد، باز مي شود؛ مادر من از مادر موسي عليه السلام كمتر نيست. آن گاه دست به قفل زد و گفت: يا فاطمه! و قفل باز شد. آن را زمين گزارده و وارد حجره شديم.

زهرا جان از تو میخواهیم به آبروی عزیزانت قفلهای بسته بر دلهای ما،چشمهای ما ،وگوشهای ما را نیزباز کنی ،تا آنچه حقیقت است را با گوش شنیده وباچشم دیده وبه دل باور کنیم.

دل را ز بي خودي سر از خود رميدن است

جان را هواي از قفس تن پريدن است

از بيم مرگ نيست كه سر داده ام فغان

بانگ جرس به شوق به منزل رسيدن است

دستم نمي رسد كه دل از سينه بر كنم

باري علاج شوق گريبان دريدن است

شامم سيه تر است زگيسوي سركشت

خورشيد من برآي كه وقت دميدن است

بوي تو اي خلاصه گلزار زندگي

مرغ نگه در آرزوي پر كشيدن است

بگرفت آب و رنگ زفيض حضور تو

هر گل در اين چمن كه سزاوار ديدن است

با اهل درد شرح غم خود نمي كنم

تقدير غصه دل من ناشنيدن است

آن را كه لب به دام هرس گشت آشنا

روزي «امين » سزا لب حسرت گزيدن است

شعر از: مقام معظم رهبري حضرت آيت الله العظمي خامنه اي مدظله العالي

 قلب در روايات

1 - مركز عواطف: «موضع العقل الدماغ والقسوة والرقة في القلب (1) ; جايگاه عقل مغز است و قساوت و رقت در قلب جاي دارد.»

2 - سرچشمه حكمت: «القلب ينبوع الحكمة (2) ; قلب سرچشمه حكمت است.»

3 - گنجينه زبان: «القلب خازن اللسان (3) ; «قلب گنجينه زبان است.»

4 - رهبر بدن: «ان منزلة القلب من الجسم بمنزلة الامام من الناس (4) ; جايگاه قلب در بدن مانند جايگاه رهبر بين مردم است.»

5 - ظروف خداوند: قال رسول الله صلي الله عليه و آله: «ان لله في الارض اواني الا و هي القلوب (5) ; خداوند در روي زمين ظرف هايي دارد كه آن ها قلب ها هستند.»

انواع قلب

1 - قلب سليم: «الا من اتي الله بقلب سليم » (6) ; «تنها كسي سود مي برد كه داراي قلب سليم باشد.»

2 - قلب مطمئنه: «الذين آمنوا و تطمئن قلوبهم بذكرالله » (7) ; «كساني كه ايمان آوردند، قلوبشان با نام خداوند آرامش مي يابد.»

3 - قلب نوراني: سئل رسول الله صلي الله عليه و آله عن شرح الصدر ما هو؟ فقال: «نور يقذفه الله في قلب المؤمن (8) ; از پيامبر اكرم در مورد شرح صدر سؤال شد، فرمود: نوري است كه خداوند به قلب مؤمن وارد مي كند.»

4- قلب بيمار: «في قلوبهم مرض » (9) ; «در دل هاي آن ها (منافقين) بيماري است.»

5- قلب مهر خورده: «كذلك يطبع الله علي كل قلب متكبر» (10) ; «خداوند اين چنين بر قلوب متكبرين مهر مي زند.»

6 - قلب سخت: «فبما نقضهم ميثاقهم لعناهم و جعلنا قلوبهم قاسية » (11) ; «چون (بني اسرائيل) پيمان شكستند، آن ها را لعنت كرده و دل هايشان را سخت گردانيديم.»

7 - قلب مرده: علي عليه السلام فرمود: «من قل ورعه مات قلبه (12) ; كسي كه پرهيزكاريش اندك باشد، قلبش مي ميرد.»

ز تاثير دل بيدار چشم تر شود پيدا                     كه ماه از نور خورشيد بلند اختر شود پيدا

1) بحارالانوار، ج 78، ص 254   . 2  ) غرر الحكم، ماده قلب.      3) همان.     4) بحارالانوار، ج 7، ص 53.      5) كنزالعمال، خ 1225.     6) شعراء/ 89.     7) رعد/ 28.     8) مجمع البيان، ج 4، ص 363.      9) بقره/ 10.          10) غافر/ 35.      11) مائده/ 13.        12) نهج البلاغه، حكمت 349.

طبيعت با بهار طراوت مي يابد و معنويت با بهار رمضان اوج مي گيرد. بهار طبيعت با نوروز آغاز مي شود و بهار معنويت با ماه رمضان. سردي طبيعت با شكوفه هاي بهاري و سرود بلبلان رخت بر مي بندد و يخهاي عصيان و نافرماني، با زمزمه هاي نيمه شب رمضان و ترنم دعاي رمضانيان آب مي شود. در رمضان است كه مي توان هفت شهر عشق را پيمود و ديو نفس را بر زمين افكند و در عيد فطر پيروزي فطرت بر شهوت را، جشن گرفت. اگر گردش زمين دور خورشيد، آغازگر سال شمسي است واگر تكاپوي ماه بر گرد زمين، نويد بخش سال قمري؛ حركت سالك عاشق در رمضان المبارك در مدار توحيد، طلايه دار سال معنوي است و پيروزي قلب سليم بر شهوت بدخيم، نوروز آن. رضاي آل محمد عليهم السلام را سخني شنيدني است:«اِنَّما جُعِلَ يَوْمُ الْفِطْرِ الْعيدَ لِيَكُونَ لِلْمُسْلِمينَ مُجْتَمَعا يَجْتَمِعُونَ فيهِ وَ يُبْرِزُونَ لِلّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَيُمَجِّدُونَهُ عَلي ما مَنَّ عَلَيْهِمْ فَيَكُونُ يَوْمَ عيدٍ وَ يَوْمَ اِجْتِماعٍ وَ يَوْمَ فِطْرٍ وَ يَوْمَ زَكاةٍ وَ يَوْمَ رَغْبَةٍ وَ يَوْمَ تَضَرُّعٍ. وَ لأَِنَّهُ اَوَّلُ يَوْمٍ مِنَ السَّنَةِ يَحِلُّ فيهِ الاَْكْلُ وَالشُّرْبُ لاَِنَّ اَوَّلَ شُهُورِ السَّنَةِ عِنْدَ اَهْلِ الْحَقِّ شَهْرُ رَمَضانَ فَأَحَبَّ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ اَنْ يَكْونَ لَهُمْ في ذلِكَ مَجْمَعٌ يَحْمِدُونَهُ فيهِ وَ يُقَدِّسُونَهُ؛(1) همانا روز فطر، عيد قرار داده شده تا براي مسلمانان روز اجتماعي باشد كه در آن روز گرد هم آيند و [عشق و محبت خود] به خداوند را ابراز كنند و به خاطر منّتي كه بر آنان نهاده است، او را ستايش كنند، پس روز عيد و روز گردهم آيي و روز افطار، روز زكات، روز گرايش به يكديگر و روز تضرّع [به پيشگاه حق تعالي] است، [و نيز روز فطر، روز عيد قرار داده شده] به دليل آنكه روز فطر اولين روز سال است كه خوردن و آشاميدن در آن جايز شمرده شده است، چرا كه نزد اهل حق اولين ماه سال، ماه رمضان است و خداوند دوست دارد در روز عيد فطر، مسلمانان اجتماع كنند و با يكديگر به ستايش و تقديس او بپردازند.» در صبحدم اين عيد آسماني است كه هاتفي ملكوتي، پيروزمندان ميدان جهاد اكبر را به دريافت پاداششان فرا مي خواند، پاداشي فراتر از پاداشهاي خاكي و غيرقابل مقايسه با هداياي پادشاهان زميني.

امام باقر عليه السلام ازپيامبر اكرم صلي الله عليه و آله روايت كردند: «اِذا كانَ أَوَّلُ يَوْمٍ مِنْ شَوّال نادي مُنادٍ: اَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ أَغْدُوا اِلي جَوائِزِكُمْ. ثُمَّ يا جابِرُ جَوائِزُ اللّهِ لَيْسَتْ كَجَوائِزِ هؤُلاءِ الْمُلُوكِ. ثُمَّ قالَ: هُوَ يَوْمُ الْجَوائِزِ؛(2) هنگاهي كه روز اول ماه شوال فرا مي رسد، منادي ندا مي دهد: هان اي مؤمنان! براي دريافت جوايزتان صبح زود بشتابيد. اي جابر، جوايز خداوند همانند جوايز پادشاهان نيست. سپس فرمود: روز اول شوال، روز جوايز است.» فاتحان و مدال آوران جهاد اكبر را شايسته نيست كه از پس اين پيروزي بزرگ، در گرداب معصيت و نافرماني در غلطند و ديگر بار اسير نفس فرومايه شوند و عزت خدايي را با ذلّت شيطاني معاوضه كنند.

اميرمؤمنان علي عليه السلام در خطبه هاي عيد فطر، مردم را به دوري از معصيت در ابعاد مختلف فردي، اجتماعي، اقتصادي، و… دعوت مي فرمايد. امام علي عليه السلام در عيد فطر خطبه خواند تا آنجا كه فرمود: «اَطيعُوا اللّه َ فيما نَهاكُمْ عَنْهُ مِنْ قَذْفِ الْمُحْصَنَةِ وَ اِتْيانِ الْفاحِشَةِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ بَخْسِ الْمِكْيالِ وَ شَهادَةِ الزُّوْرِ وَ الْفِرارِ مِنَ الزَّحْفِ؛(3) فرمان خداوند را در خودداري از كارهايي كه شما را از آن برحذر داشته است، عمل كنيد [كه از آن جمله است:] نسبت ناروا به زنان عفيف، شهوتراني حرام، شراب خواري، كم فروشي، شهادت ناحق و فرار از جهاد.»

از همين رو است كه پاكان و سالكان را در تعظيم اين عيد عظيم آدابي است و در تحكيم شعائر آن احكامي.

به برخي از آداب اين عيد سعيد اشاره مي شود.

1. احياء شب عيدامام صادق عليه السلام به نقل از پدر بزرگوارش فرمود: «كانَ عَلِيُّ ابْنُ الْحُسَيْنِ عليهماالسلام يُحْيي لَيْلَةَ عَيْدِ الْفِطْرِ بِالصَّلاةِ حَتّي يُصْبِحَ وَ يَبيتُ لَيْلَةَ الْفِطْرِ فِي الْمَسْجِدِ؛(4) امام سجاد عليه السلام ، شب عيد فطر را با نماز به صبح مي آورد و در مسجد به شب زنده داري مي پرداخت.»

2. زيارت امام حسين عليه السلام سيد ابن طاووس در اقبال الاعمال از جمله آداب شب عيد فطر را، زيارت امام حسين عليه السلام معرفي مي كند.

3. غسل شب و روز عيداز جمله آداب شب و روز عيد فطر، غسل است. وقت غسل شب عيد، از اول مغرب تا اذان صبح است؛ گرچه انجام آن در ابتداي شب بهتر است. و وقت غسل روز عيد، از اذان صبح تا غروب آفتاب است؛ گرچه بهتر است آن را پيش از نماز عيد به جا آورد و اگر از ظهر تا غروب بجا آورد، احتياط واجب آن است كه به قصدرجاءانجامدهد.(5)

. 4.پرداخت زكات فطره همچنان كه تمام بودن نماز به صلوات بر پيامبر و آل اوست و بدون صلوات نماز ناتمام است، تمام بودن روزه نيز به پرداخت زكات فطره است. قال ابوعبداللّه عليه السلام : «اِنَّ مِنْ تَمامِ الصَّوْمِ اِعْطاءُ الزَّكاةِ ـ يَعْنِي الْفِطْرَةَ ـ كَما اَنَّ الصَّلاةَ عَلَي النَّبِيِّ صلي الله عليه و آله تَمامُ الصَّلاةِ، لاَِنَّهُ مَنْ صامَ وَ لَمْ يُوَدِّ الزَّكاةَ فَلا صَوْمَ لَهُ اِذا تَرَكَها مُتَعَمِّدا؛(6)

امام صادق عليه السلام فرمودند: از جمله كارهايي كه موجب كامل شدن روزه است، پرداخت زكات فطره است، همچنان كه صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله ، موجب كامل شدن نماز مي شود. اگر كسي روزه بدارد ولي زكات فطره را از روي عمد پرداخت نكند، در واقع روزه نداشته است [و روزه اش مقبول نيست.]» زكات فطره، علاوه بر آنكه باعث تمام بودن روزه است، نقصان زكات مال را نيز جبران مي كند. امام علي عليه السلام فرمود: «مَنْ اَدّي زَكاةَ الْفِطْرَةِ اَتَمَّ اللّهُ بِها ما نَقَصَ مِنْ زَكاةِ مالِهِ؛(7) كسي كه زكات فطره پرداخت كند، خداوند به وسيله آن، نقصان در [پرداخت] زكات مالش را جبران مي كند.»

5. تكبير خداوند به پاس امداد الهي و ياري رساندن او در پيروزي بر ديو نفس و برخورداري از نعمت هدايت و سرمايه معنويت، بايد ولي نعمت را بزرگ داشت و او را تكبير گفت.بعد از نماز مغرب و عشاي شب عيد، پس از نماز صبح و ظهر و عصر روز عيد و نيز پس از نماز عيد فطر مستحب است چنين تكبير بگويند: «اللّه اكبر، اللّه اكبر، لا اله الا اللّه واللّه اكبر، اللّه اكبر وللّه الحمد، اللّه اكبر علي ما هدانا.»(8)

6. كراهت روزه تا سه روز پس از عيد فطر

در برخي روايات توصيه شده است كه تا سه روز پس از عيد فطر، از روزه گرفتن خودداري شود. امام صادق عليه السلام فرمودند: «لا صِيامَ بَعْدَ الاَْضْحي ثَلاثَةَ اَيّامٍ وَلا بَعْدَ الْفِطْرِ ثَلاثَةَ اَيّامٍ اِنَّها اَيّامُ اَكْلٍ وَ شُرْبٍ؛(9) تا سه روز پس از عيد قربان و عيد فطر، روزه داشتن روا نيست. اين روزها، روزهاي خوردن و آشاميدن است.

پي نوشت ها:1. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج1، ص522. 2. يعقوب كليني، كافي، ج4، ص168. 3. حر عاملي، وسائل الشيعه (آل البيت)، ج15، ص344. 4. حر عاملي، وسائل الشيعه، (آل البيت)، ج8، ص87. 5. رساله امام خميني رحمه الله ، مسئله 644. 6 6. سيد ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج1، ص466؛ شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج2، ص119. 7. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج2، ص119. 8. رساله امام خميني رحمه الله ، مسئله 1526. . حر عاملي، وسايل الشيعه، (آل البيت)، ج10، ص519